Ý nghĩa và chức năng tác dụng của một ngôi chùa?

Ngôi chùa tuy hiện diện trước mắt chúng ta, nhưng
muốn hiểu rõ về nội dung cũng như hình thức công dụng của nó, thiết
nghĩ cũng không phải là chuyện dễ dàng. It có ai chịu khó thống kê
tìm hiểu tường tận về ý nghĩa và công dụng của một ngôi chùa.

Chùa, tiếng Hán Việt gọi là tự. Nó còn có những
tên khác như: Tăng già lam, Già lam, Phạm sát, Lan nhã, Tùng lâm,
Tinh xá, Đạo tràng v.v… Có chỗ gọi là tự viện. Tiếng Phạn cũng như
với tự viện là Vihara.

Truy nguyên về nguồn gốc của ngôi chùa, ta thấy, ở
vào thời kỳ đức Phật Thích Ca, thì có hai ngôi tinh xá xuất hiện
nổi tiếng sớm nhứt ở Ấn Độ. Một là tinh xá Trúc Lâm ở thành Vương
xá do vua Tần Bà Sa La (Bimbisara) kiến lập. Hai là tinh xá Kỳ Hoàn
hay còn gọi là Kỳ Viên (Jetavena) ở thành Xá vệ, do trưởng giả Tu
Đạt Đa (Anathapindika) tạo dựng để cúng dường cho Phật và chúng
tăng cư trú.

Còn ở Trung Quốc, theo sử liệu cho biết, ngôi chùa
đầu tiên có tên là Hồng Lô Tự, do triều đình xây dựng để tiếp đãi
tăng khách bốn phương. Thường các vị tăng Tây Vực (Ấn Độ) khi đến
Trung Quốc thì trước tiên thường hay đến nơi nầy để nghỉ và rồi sau
đó mới đi nơi khác. Vì vậy về sau, gọi nơi tăng ni ở là “Tự” tiếng
Việt gọi là chùa. Đó là những ngôi chùa đầu tiên đã được kiến lập ở
Ấn Độ và Trung Quốc.

Riêng ở Việt Nam, trong quyển Đạo Phật Việt Nam,
xuất bản năm 1995 tại TP Hồ Chí Minh, Hòa Thượng Thích Đức Nghiệp
có nói đến ngôi chùa Yên Phú, thuộc xã Liên Ninh, huyện Thanh Trì,
ngoại thành Hà Nội. Ngôi chùa nầy có mặt lâu dài nhứt trên đất nước
Việt Nam tức vào khoảng thế kỷ thứ III trước Tây lịch. ngoài ra,
trong quyển Lịch Sử Phật Giáo Việt Nam tập 1, khi nói về nhà Sư
Phật Quang và di tích đầu tiên của Phật Giáo Việt Nam, giáo sư Lê
Mạnh Thát cũng có nói đến một ngôi chùa cổ ở trên núi Quỳnh Viên.
Nhưng rất tiếc ông không có nêu rõ tên chùa.

Nếu nói một cách chung chung, thì từ khi đạo Phật
du nhập vào đất nước ta, khi đã có hình bóng của các vị tăng sĩ tu
hành truyền đạo, tất nhiên là phải có những cơ sở cho những vị đó
trú ngụ hoằng pháp. Cơ sở đó chính là ngôi chùa. Dĩ nhiên, trong
thời kỳ phôi thai nầy, chắc chắn là những ngôi chùa đã được dựng
lên, tất phải còn đơn sơ nghèo nàn lắm. Làm gì có được những ngôi
chùa đầy đủ tầm vóc nguy nga tráng lệ, nghệ thuật kiến trúc thẩm mỹ
độc đáo như sau nầy.

Về công dụng của ngôi chùa, trước hết phải nói
ngôi chùa mang chức năng là một cơ sở giáo dục. Nói chung, dù chùa
nhỏ hay lớn, đơn sơ hay hoành tráng, đều đặn có chung một mục đích
là mang tính tác dụng giáo dục. Thử nhìn lại, những giai đoạn hưng
vong, thạnh suy của dân tộc và Phật giáo, lịch sử đã chứng minh,
bất luận thời nào, ngôi chùa cũng đóng một vai trò then chốt quan
trọng trong việc điều hướng giáo dục quần chúng nhân dân. có thể
nói chùa là cái nôi là cái lò rèn luyện chuyên đào tạo cho mọi
người hướng thiện tu hành.

Có những ngôi chùa biến thành như một ngôi trường
làng, đề ra chương trình giáo dục thực tiễn nhằm xây dựng đạo đức
nhân bản cho con người. Mục đích là nhằm đào tạo con người có được
đời sống tâm linh phong phú và trên hết là chất liệu văn hóa tình
người. Đó là con đường hướng đến Chân, Thiện, Mỹ, mà những vị tăng
ni đóng vai trò chủ chốt trong việc đào tạo nầy. Một học giả đã
viết:“Thời Giao Châu đô hộ phủ, các lò huấn dục nhân tài ắt phải ở
tại các ngôi chùa Phật giáo cổ xưa, vốn thân cận với nhân dân bị
trị, nơi quy tụ tín ngưỡng của nhân dân” (PGVN, Nguyễn Đăng
Thục, T, 284).

Đi chùa trong mùa đại dịch

mặt khác, ngôi chùa còn là một hình ảnh thân
thương rất quen thuộc gần gũi với nếp sống hiền hòa của những người
dân quê mộc mạc. Câu nói: “Đất vua, Chùa làng” đã cho ta
thấy cái tổng giá trị tín ngưỡng thiêng liêng trong tình tự hài hòa
gắn bó thể hiện trong nếp sống tình cảm chơn chất đơn thuần của
người dân quê. Vì chùa là mái ấm che chở ấp ủ nuôi dưỡng đời sống
tâm linh của họ. Họ xem ngôi chùa như là một mái ấm gia đình
chung. do đó, nên họ cùng nhau quyết tâm đóng góp xây dựng bảo
vệ và phát huy mạnh mẽ. Mái chùa là niềm an ủi xoa dịu những nỗi
buồn u uất đè nặng trong tâm hồn của họ. Và vì thế nên họ không thể
nào quên được.

Mai nầy tôi bỏ quê tôi

Bỏ trăng, bỏ gió, chao ôi bỏ chùa.

Bỏ quê bỏ cả gió trăng nhưng niềm đau nhứt là phải
bỏ chùa! Làm sao có khả năng quên được? Vì chùa là nơi mà họ
đã từng tới lui ấp yêu tràn đầy những kỷ niệm yêu thương gắn bó nhớ
nhung. Đã thế, bảo sao họ có thể quên lãng cho được! Đó là một tình
cảm thật thân thiết đậm đà nồng nàn, chứng tỏ hình ảnh của ngôi
chùa nó đã ăn sâu trong lòng người Việt Nam như là một dấu ấn sâu
đậm không thể nào phai nhòa trong tâm trí của họ. Chính vì lẽ đó,
nên chúng ta cũng không lạ gì, khi thấy bất cứ nơi đâu có đông đảo
đồng hương Phật tử sinh sống, thì chắc chắn nơi đó sẽ mọc lên ngôi
chùa.

Mái chùa che chở hồn dân tộc

Nếp sống muôn đời của tổ tông.

Chùa là một biểu tượng thiêng liêng thấm sâu vào
lòng dân tộc Việt từ ngàn xưa. Như nước thắm sâu vào lòng đất. do
đó, dù đã trải qua mấy ngàn năm thăng trầm, thạnh suy, vinh nhục,
vật đổi sao dời, qua phân ly tán, nhưng hình ảnh của ngôi chùa vẫn
mãi mãi hiên ngang hiện hữu tồn tại trong lòng người dân Việt.

Quả đúng như lời thơ của Vũ Hoàng Chương đã
viết:

…Dân tộc ta không thể nào thua

Đạo Phật ta đời đời sáng lạn

Dầu trải mấy qua phân ly tán

Nhưng vẫn còn núi còn sông

Còn chót vót mãi ngôi chùa.

Đây cũng còn là nơi để chúng ta tôn thờ hướng lòng
tri ân và báo ân đối với các bậc tiền nhân, những vị đã có công lao
dựng nước và giữ nước, gần nhứt là các đấng sanh thành đã dày công
khó nhọc giáo dưỡng chúng ta nên người.

Bia đá 400 tuổi trong chùa Thiên Mụ

Về thực chất đạo đức, ngôi chùa còn có tác dụng
trực tiếp hướng dẫn con người hướng thiện. Nền luân lý đạo đức của
Phật giáo dạy người Phật tử phải ăn ở hiền lành. Năm giới cấm của
người Phật tử tại gia, đó là năm nguyên lý đạo đức căn bản mà người
Phật tử phải giữ gìn cẩn thận. Đồng thời phải ý thức và áp dụng lý
nhân quả vào cuộc sống. Có thế thì người Phật tử mới tránh được
những điều tội lỗi. Đó là hướng tiến thăng hoa đạo đức của người
Phật tử trong việc tu thân tề gia và đem lại thường xuyên lợi ích
cho nhân quần xã hội. Thử hỏi được thế do đâu? Nếu không có
ngôi chùa, thì làm sao người Phật tử có thể quy tụ công phu thực
tập tu học thành công như thế?

Nói tóm lại, ngôi chùa ngoài hình thức ngoại diện
như lối kiến trúc thẩm mỹ mang tính chất nghệ thuật tuyệt hảo biểu
trưng đầy đường nét hoa văn dân tộc tính ra, nó còn có thường xuyên
chức năng nhằm nuôi dưỡng cuộc sống tâm linh và đóng góp xây dựng
nếp sống đạo đức hiền hòa cao đẹp cho con người theo chiều hướng
thánh thiện. Đồng thời, nó cũng còn đáp ứng được những mong muốn
tín ngưỡng, thờ phụng, lễ bái, tu học, sinh hoạt xã hội của mọi
tầng lớp dân chúng. Vì vậy, ngôi chùa thật là quan trọng mà chúng
ta cần phải có bổn phận bảo tồn duy trì và phát huy mạnh mẽ trong
tinh thần phụng sự nhơn sinh vậy.