Nội dung và ý nghĩa của tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê – Tài liệu text

Bài viết Nội dung và ý nghĩa của tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê – Tài liệu text thuộc chủ đề về Giải Đáp thời gian này đang được rất nhiều bạn quan tâm đúng không nào !! Hôm nay, Hãy cùng https://khoalichsu.edu.vn/hoi-dap/ tìm hiểu Nội dung và ý nghĩa của tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê – Tài liệu text trong bài viết hôm nay nhé ! Các bạn đang xem bài viết : “Nội dung và ý nghĩa của tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê – Tài liệu text”

Đánh giá về Nội dung và ý nghĩa của tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê – Tài liệu text

Xem nhanh

Nội dung và ý nghĩa của tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”

LỜI MỞ ĐẦUChủ nghĩa Mác – Lênin do Các Mác và Ph.Ăngghen sáng lập và đượcLênin phát triển, là một hệ thống các quan điểm và học thuyết cách mạng vàkhoa học. Trong suốt quy trình sáng lập và hoàn thiện chủ nghĩa của mình, cácnhà kinh điển đã để lại một hệ thống đồ sộ các tác phẩm kinh điển. Các tácphẩm kinh điển đã nói đến hầu hết những nội dung cơ bản của ba bộ phậncấu thành Chủ nghĩa Mác – Lênin đó là Triết học, Kinh tế chính trị và chủ nghĩaxã hội.Tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán” là mộtcông trình thống kê khoa học lớn của V.I.Lênin, cùng lúc ấy cũng là một trongnhững tác phẩm tiêu biểu của chủ nghĩa Mác – Lênin. Tác phẩm ra đời vàonhững năm đầu của thế kỷ XX, không chỉ bắt nguồn từ những biến động chínhtrị của nước Nga mà còn để đấu tranh chống lại những người theo chủ nghĩaMakhơ – một trường phái với tên gọi “chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán” đã thuhút được sự chú ý của rất thường xuyên nhà triết học Nga lúc bấy giờ. Đây cũng là mộttrong những tác phẩm bút chiến nổi tiếng V.I.Lênin đã kế thừa tinh thần phêphán và cách mạng của C.Mác và Ph. Ăngghen trước đó. Với tác phẩm này,thông qua việc phê phán những quan điểm sai lầm, phiến diện của phái Makhơ,V.I.Lênin đã trình bày một cách có hệ thống những vấn đề cơ bản nhất của triếthọc Mác, trong đó nổi bật nhất là những vấn đề của chủ nghĩa duy vật. Đó làcách Lênin phát triển chủ nghĩa Mác lên một tầm cao mới, gắn với những điềukiện thực tiễn của nước Nga trong những năm đầu thế kỷ XX.Cho đến nay, tác phẩm đã ra đời được hơn 100 năm nhưng những ngườihọc tập và thống kê vẫn thấy cần tiếp tục nghiên cứu tác phẩm. Điều đó khôngchỉ góp phần tìm hiểu chủ nghĩa Mác mà còn kế thừa tinh thần cách mạng, khoahọc của những người sáng lập chủ nghĩa Mác trong điều kiện mới. Trong giớihạn của một tiểu luận triết học, tôi xin đi sâu vào phân tích một vài nội dung cơbản của chủ nghĩa duy vật biện chứng được Lênin trình bày trong tác phẩm.

SVTH: Lê Đức Thọ – K25.TRI.ĐN

Trang 1

Nội dung và ý nghĩa của tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”

NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA TÁC PHẨM1. Hoàn cảnh ra đời và bố cục của tác phẩm1.1. Hoàn cảnh ra đời tác phẩmTác phẩm này ra đời vào đầu thế kỷ XX, được V.I.Lênin viết không quákhoảng 9 tháng (từ tháng 2 đến tháng 10 năm 1908) tại Giernever và London,sau đó được xuất bản lần đầu tiên ở Matxcova năm 1909 với số lượng lớn, táibản lần thứ hai vào năm 1920. Để viết tác phẩm này thì V.I.Lênin đã phải tậphợp 200 tài liệu từ thường xuyên thứ tiếng khác nhéu. V.I.Lênin trực tiếp viết lời tựa chohai lần xuất bản trên. Ở Việt Nam, tác phẩm này lần đầu tiên được dịch ra tiếngViệt và xuất bản năm 1960. Hiện tại đã tái bản lần thứ hai và được đăng trongtập 18 của bộ V.I.Lênin toàn tập.Tác phẩm ra đời bắt nguồn từ những nhu cầu cấp bách cả về mặt học thuậtvà thực tiễn nước Nga trong những năm đầu thế kỷ XX. Năm 1905 – 1907, cuộccách mạng vô sản Nga thất bại. Chính phủ chuyên chế Nga hoàng thực hiệncuộc đàn áp những người cách mạng, tước đoạt mọi thành quả mà cuộc cáchmạng dân chủ đã thu được. Lợi dụng cơ hội đó, những kẻ phản động đã lôi kéoquần chúng khiến họ xa rời cách mạng và có tư tưởng thoả hiệp. Những kẻ phảnđộng đó cũng tiến hành tấn công phong trào cách mạng trên lĩnh vực chính trị,kinh tế lẫn tư tưởng.Về chính trị, trước sự suy thoái của cách mạng, một vài tri thức là Đảng viêndân chủ – xã hội và một vài người trong giai cấp tư sản vốn là đồng minh củacách mạng đã chao đảo, mất phương hướng, rời bỏ hàng ngủ đi theo chế độchuyên chế Nga hoàng. Điều đó cũng gây ảnh hưởng những người thuộc phái

Mensevich cũng sa sút tinh thần. Lúc này ở Nga dấy lên phong trào chống Đảng,đòi thủ tiêu Đảng và có chiều hướng thoả hiệp với bọn phản động, chống lại cáchmạng.Về tư tưởng, bọn phản động và bọn cơ hội cũng dấy lên phong trào đòi xétlại chủ nghĩa Mác. Chúng cho rằng thất bại của cuộc cách mạng 1905 – 1907SVTH: Lê Đức Thọ – K25.TRI.ĐN

Trang 2

Nội dung và ý nghĩa của tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”

chứng tỏ học thuyết Mác về cách mạng vô sản đã lỗi thời và theo đó, quan điểmcủa Mác về các hình thái kinh tế – xã hội cũng bị phá sản.Về tư tưởng, bọn phản động và cơ hội cũng dấy lên phong trào đòi xét lạichủ nghĩa Mác. Chúng cho rằng thất bại của cuộc cách mạng 1905 – 1907 chứngtỏ học thuyết Mác về cách mạng vô sản đã lỗi thời và theo đó, quan điểm củaMác về các hình thái kinh tế – xã hội cũng bị phá sản. Trong thời kỳ này, ở Nga,chủ nghĩa duy tâm và tôn giáo đã trỗi dậy mạnh mẽ. nhiều người đã phủ nhậntính quy luật trong quy trình phát triển của một cách tự nhiên tương đương của xã hội loàingười, đồng thời phủ nhận luôn cả có khả năng nhận thức của con người. Tronggiới tư sản Nga đã xuất hiện một trào lưu tư tưởng mới – thuyết tìm thần. Đây làmột trào lưu triết học – tôn giáo phản động khi cho rằng nhân dân Nga đã mấtChúa và cần phải tìm lại Chúa. Đại biểu tiêu biểu của trào lưu này là Bôgđanốp,Iuskêvich, Valentinốp… Đứng trước cuộc tấn công đồng loạt như vây bủa củabọn phản cách mạng, việc giữ vững niềm tin cách mạng của quần chúng, phêphán thế giới quan phản động đồng thời bảo vệ chủ nghĩa Mác đã trở thành mộtnhiệm vụ cấp bách hơn lúc nào hết.Ngoài những lý do có tính chất học thuật như trên, Lênin viết tác phẩm nàycòn do sự phát triển có tính chất bước ngoặt, vạch thời đại của khoa học tự

nhiên, nhất là vật lý học vào cuối thế kỷ XIX – đầu thế kỷ XX với hàng loạt cácphát minh mới làm đảo lộn về căn bản quan niệm cũ về vật lý đối với thế giới.Đó là phát minh ra tia X của Rơghen năm 1895, phát minh ra hiện tượng phóngxạ của Beccơren năm 1896, phát minh ra điện tử của Tomxơn năm 1897 và sựxuất hiện của thuyết tương đối hẹp và rộng của Anh xtanh năm 1905, 1907…Những thành tựu vĩ đại đó đã phá vỡ những quan niệm cũ về vật chất và cáccách thức tồn tại của vật chất khiến thường xuyên nhà khoa học tự nhiên đã bị mấtphương hướng, trượt từ chủ nghĩa duy vật sang chủ nghĩa duy tâm, chủ nghĩahoài nghi. Lập luận của họ là “vật chất đã tiêu tan” nên chủ nghĩa Mác khôngcòn lý do gì để tồn tại nữa.

SVTH: Lê Đức Thọ – K25.TRI.ĐN

Trang 3

Nội dung và ý nghĩa của tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”

Trong thời kỳ này, diện mạo của nền triết học phương Tây cũng có thường xuyênthay đổi ngay với sự xuất hiện của một loạt những trào lưu triết học mới trong đó phảikể đến chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán – một trào lưu gây gây được sự chú ýlớn của dư luận lúc bấy giờ. Chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán do Makhơ – mộtgiáo sự vật lý người Áo và Avênariut – một nhà triết học duy tâm người Thụy Sĩxây dựng nên. Thực chất của chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán là phân tích kinhnghiệm một cách có phê phán. Trào lưu này đã được những nhà lý luận tiểu tưsản Nga như Bôgđanốp, Iuskêvich truyền bá rộng rãi tạo nên sự ngộ nhận vềchính trị đối với phong trào cách mạng của giai cấp làm công nhân. Sự thâm nhậpcủa chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán vào Nga cũng tạo nên sự phân hóa sâu sắctrong phong trào công nhân.Vì những lý do trên, Lênin đã buộc phải lên tiếng để bảo vệ và phát triển

chủ nghĩa Mác. Vì vậy, Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phánlà một tác phẩm bút chiến, có tính luận chiến rất cao. Đọc tác phẩm, chúng ta dễdàng nhận thấy có rất nhiều đoạn, lối diễn đạt của Lênin rất gay gắt, có cảnhững ngôn ngữ đời thường. Điều đó không những phản ánh bức tranh tư tưởngsôi động, phức tạp của nước Nga lúc bấy giờ mà còn tạo cho người đọc sự lôicuốn.1.2. Bố cục tác phẩmMục đích của tác phẩm là thông qua việc đấu tranh chống chủ nghĩaMakhơ, Lênin đã bảo vệ những giá trị khoa học về thế giới quan và phươngpháp luận của chủ nghĩa Mác, đồng thời tiếp tục phát triển chủ nghĩa Mác trongkhó khăn mới. Trong tác phẩm này, Lênin đã tập trung làm sáng tỏ những vấn đềcủa chủ nghĩa duy vật như vấn đề cơ bản của triết học, vấn đề nhận thức luận,vấn đề vật chất và các phương thức tồn tại của vật chất… có khả năng nói, đây là mộttác phẩm lớn đã trình bày khá chi tiết những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa duy vậtnói chung và chủ nghĩa duy vật biện chứng nói riêng.Ngoài hai lời tựa do Lênin viết và phần phụ lục, tác phẩm được chia thànhsáu chương với phần kết luận và phần bổ sung mục 1 chương 4:SVTH: Lê Đức Thọ – K25.TRI.ĐN

Trang 4

Nội dung và ý nghĩa của tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”

Lời tựa lần thứ nhất từ trang 5 – trang 7Lời tựa lần thứ hai 1920 từ trang 8 – trang 9Thay lời dẫn “một số người “mác – xít” 1908 và một vài nhà duy tâm 1710đã bài xích chủ nghĩa duy vật như thế nào?” trang 9 – trang 34+ Phần nhập đề: Lênin trình bày nguồn gốc tư tưởng của phái Makhơ.+ Chương 1: Lý luận nhận thức của chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán và của

chủ nghĩa duy vật biện chứng I, Lênin vạch ra sự đối lập của chủ nghĩa kinhnghiệm phê phán và chủ nghĩa duy vật biện chứng trong việc giải quyết mặt thứnhất vấn đề cơ bản của triết học.+ Chương 2: Lý luận nhận thức của chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán và củachủ nghĩa duy vật biện chứng II, Lênin đã giải quyết mặt thứ hai vấn đề cơ bảncủa triết học.+ Chương 3: Lý luận nhận thức của chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán và củachủ nghĩa duy vật biện chứng III, Lênin xác lập những luận điểm cơ bản về nhậnthức luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng.+ Chương 4: Những nhà triết học duy tâm, bạn chiến đấu và kẻ kế thừa chủnghĩa kinh nghiệm phê phán, Lênin bàn đến những khuynh hướng phát triển củachủ nghĩa kinh nghiệm phê phán.+ Chương 5: Cuộc cách mạng mới nhất trong khoa học một cách tự nhiên và chủnghĩa duy tâm triết học, Lênin phân tích nguyên nhân của cuộc khủng howngrthế giới quan trong khoa học một cách tự nhiên nói chung và trong vật lý học nói riêng,cùng lúc ấy chỉ ra con đường để thoát khỏi cuộc khủng hoảng đó.+ Chương 6: Chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán chủ nghĩa duy vật lịch sử;Lênin đã phát triển chủ nghĩa duy vật lịch sử của Mác – Ăngghen.+ Phần kết luận: Lênin đưa ra bốn chỉ dẫn quan trọng trong việc đánh giáchủ nghĩa kinh nghiệm phê phán.2. Những nội dung cơ bản của các phẩmSVTH: Lê Đức Thọ – K25.TRI.ĐN

Trang 5

Nội dung và ý nghĩa của tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”

2.1. V.I.Lênin phê phán chủ nghĩa duy tâm chủ quan và phát triển chủnghĩa duy vật biện chứng

2.1.1. Chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán (chủ nghĩa Makhơ)Chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán xuất hiện vào những năm 70 của thế kỷXIX ở Áo và Đức. Đây là tư tưởng triết học duy tâm chủ quan chống lại chủnghĩa Mác, đại diện chủ yếu của tư tưởng triết học này là Enxtơ Makhơ (Áo) vàAvênariút (Đức).Để chống lại chủ nghĩa Mác, Makhơ và Avênariút lấy triết học Cantơ làmvũ khí để đi đến chủ nghĩa duy tâm chủ quan và chủ nghĩa bất khả tri củaG.Beccơli (1685-1753, đại biểu điển hình của chủ nghĩa duy tâm chủ quan) vàĐ.Hium [(1711-1776, nhà triết học, sử học, nhà kinh tế học người Anh. Ông làngười sáng lập những nguyên tắc cơ bản của “thuyết không thể biết” ở châu Âuthời cận đại].Trước hết, Makhơ và đồng bọn chống lại thế giới quan khoa học và chủnghĩa duy vật:Lảng tránh vấn đề cơ bản của triết học, tức là lảng tránh cơ sở phân chia cácnhà triết học thành hai trường phái chính là chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa duytâm xuất phát từ việc giải quyết mặt thứ nhất vấn đề cơ bản của triết học (mốiquan hệ giữa tồn tại và tư duy).Theo Makhơ, cơ sở của thế giới vật lý và thế giới tâm lý là “những yếutố”.”Những yếu tố của kinh nghiệm chúng ta” được tạo thành từ những “tài liệutrực tiếp”, tức là những tri thức mang lại nhờ cảm giác (5 giác quan), tức làsự vật, hiện tượng là phức hợp của những thuộc tính đã được gắn liền với cảmgiác và được gọi là “những yếu tố”.”Những yếu tố” không phải là vật chất, cũng không phải là tinh thần, khôngphải là vật lý, cũng không phải là tâm lý. “Những yếu tố” là cái “trung gian”giữa vật chất và tinh thần, giữa vật lý và tâm lý. Và, theo Makhơ, như vậy,SVTH: Lê Đức Thọ – K25.TRI.ĐN

Trang 6

Nội dung và ý nghĩa của tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”

“những yếu tố” là ngôn từ mới dùng để khắc phục sự tranh cãi bấy lâu giữa cácnhà duy vật và duy tâm. Từ quan niệm này, những người theo phái Makhơ ởnước Nga coi “những yếu tố” là phát minh vĩ đại, là cơ sở để hợp nhất chủ nghĩaMakhơ với chủ nghĩa Mác.Avênariút đã hoàn toàn duy tâm chủ quan khi giải quyết vấn đề cơ bảncủa triết học. Ông ta cho rằng, không có chủ thể và cũng không có khách thể;không có cái gì lại không tồn tại cùng với sự suy nghĩ, cùng với ý thức, tức làAvênariút phủ nhận sự thật là giới tự nhiên có trước con người, tồn tại kháchquan ngoài ý thức con người.Xuất phát từ quan niệm về “những yếu tố”, Makhơ đã đặt nhiệm vụ cơ bảncho khoa học là nghiên cứu “phức hợp những yếu tố”, nghĩa là nghiên cứu phứchợp của cảm giác, bởi vì cái vật lý và cái tâm lý đã hoà lẫn với nhau trong”những yếu tố”, mà không phải thống kê hiện thực khách quan. Nhiệm vụ cơbản của khoa học là:1) thống kê những qui luật về mối liên lạc giữa các biểu tượng (tâm lýhọc).2) Tìm ra những qui luật về mối liên hệ giữa các cảm giác (vật lý học).3) Giải thích những qui luật về mối liên hệ giữa cảm giác và biểu tượng(tâm lý và vật lý).Như vậy, thực chất quan niệm trên của chủ nghĩa Makhơ là phủ nhận thếgiới quan khoa học của chủ nghĩa Mác; coi nhiệm vụ của khoa học chỉ là nghiêncứu và mô tả những tri thức có tính kinh nghiệm. Chính Vì vậy, người ta gọi chủnghĩa duy tâm chủ quan, chủ nghĩa thực chứng của Makhơ là chủ nghĩa kinhnghiệm.2.1.2. Chỉ rõ những tính chất trên của chủ nghĩa Makhơ và đồng bọnđược các nhà tư tưởng nước Nga tiếp thu và truyền bá, V.I.Lênin, trong tácphẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán” của mình đã chỉ

SVTH: Lê Đức Thọ – K25.TRI.ĐN

Trang 7

Nội dung và ý nghĩa của tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”

ra vấn đề cơ bản của triết học và vấn đề nhận thức phạm trù “Vật chất” có một ýnghĩa hệ tư tưởng và phương pháp luận hết sức to lớn.Một lần nữa Người nhấn mạnh rằng: “Nếu cho rằng cái thứ nhất là giới tựnhiên, là vật chất, là thể chất, là thế giới bên ngoài và cho rằng cái thứ hai là ýthức, là cảm giác, là tinh thần, là tâm lý v.v. đấy,- đó là vấn đề cội rễ, vấn đề trênthực tế tiếp tục phân chia các nhà triết học thành hai trường phái lớn” (tr.356).Đồng thời, khi chỉ ra sự biện chứng của cái tuyệt đối và cái tương đối trongsự đối lập giữa vật chất với ý thức, V.I.Lênin cho thấy, “…sự đối lập giữa vậtchất và ý thức có nghĩa tuyệt đối trong phạm vi hết sức hạn chế: trong trườnghợp đã biết, loại ra khỏi phạm vi vấn đề nhận thức luận cơ bản rằng, cái gì đượcxác định là cái thứ nhất và cái gì được xác định là cái thứ hai. Ra khỏi phạm viđó, tính tương đối của sự đối lập đó là chắc chắn, là hoàn toàn hiển nhiên”(tr.151).Sự phát triển như vũ bão của khoa học tự nhiên vào cuối thế kỷ XIX đầuthế kỷ XX, những phát minh vĩ đại trong ngành vật lý đã làm lộ rõ tính tươngđối của những tri thức vật lý chi tiết, đòi hỏi phải có sự thay đổi ngay của các kháiniệm đang tồn tại về cấu trúc của vật chất, về mối quan hệ qua lại của các hìnhthái khác nhau của vật chất. Trên cơ sở đó xuất hiện một trường phái triết họcduy tâm, được gọi là “duy tâm vật lý” với khẩu hiệu “Vật chất biến mất”.V.I.Lênin chỉ ra rằng, những khái niệm vật lý cụ thể về cấu trúc của vật chấtkhông đủ mức độ để đồng nhất với phạm trù triết học “vật chất” (tr.131), Ngườiđã chỉ ra hai nguồn gốc xuất hiện trong cuộc khủng hoảng của khoa học tự

nhiên: sự phát triển cách mạng của khoa học và ý đồ phản động của triết học duytâm.Khi phê phán sâu sắc ý đồ phản động của triết học duy tâm, V.I.Lênin đãđưa lại sự tác động duy vật – biện chứng cho các quy trình phát triển của khoahọc một cách tự nhiên, đưa ra một loạt những khái niệm triết học nền móng, được sáng tỏ

SVTH: Lê Đức Thọ – K25.TRI.ĐN

Trang 8

Nội dung và ý nghĩa của tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”

và khảng định dần trong những bước đi của sự phát triển của cuộc cách mạngkhoa học-kỹ thuật.2.2. V.I.Lênin xây dựng và hoàn thiện lý luận nhận thứcKhi phát triển toàn diện lý luận nhận thức của chủ nghĩa Mác, dựa trên cơsở học thuyết về sự phản ánh, V.I. Lênin đã nêu ra bản chất duy tâm khách quanlà cơ sở chính của nhận thức luận E.Makhơ và R.Avenariux ở chỗ, cảm giácđược chuyển hoá vào tấm phên, liếp ngăn, vào bức tường nào đó, cô lập ý thứcvới thế giới bên ngoài.Người viết: “Cảm giác,- đó là mối quan hệ thẳng, trực tiếp của ý thức vớithế giới bên ngoài, là sự chuyển hoá năng lượng kích thích bên ngoài vào vàothực tại của nhận thức” (tr.39). Những thực tại đó của nhận thức thể hiện mình làbản cóp-pi, là sự miêu tả các sự vật và các quá trình hiện thực, đang xẩy ra trongtự nhiên, còn chính nhận thức là quá trình biện chứng của sự phản ánh bằng ýthức về thế giới khách quan.V.I.Lênin đã đưa ra ba kết luận quan trọng về nhận thức luận macxít:1) Sự vật tồn tại một cách khách quan và độc lập với ý thức của chúng ta.2) Giữa hiện tượng và “vật tự nó” không có một sự khác biệt có tính nguyêntắc nào cả.

3) Sự nhận thức hiện thực phát triển từ chỗ chưa biết đến chỗ biết, từ nhậnthức chưa đầy đủ, chưa chính xác đến nhận thức đầy đủ và chính xác hơn.Trong tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phêphán”, các vấn đề quan trọng của học thuyết về sự phản ánh được xem xét mộtcách toàn diện. Đó là những vấn đề như: chân lý, tính khách quan và tính cụ thểcủa chân lý, biện chứng giữa chân lý tuyệt đối và chân lý tương đối.Đồng thời V.I.Lênin cũng làm phong phú thêm học thuyết mácxít về thựctiễn, Người nhấn mạnh rằng: “Quan điểm của đời sống, của thực tiễn cần phảitrở thành quan điểm đầu tiên và quan điểm cơ sở của lý luận nhận thức” (tr.145).SVTH: Lê Đức Thọ – K25.TRI.ĐN

Trang 9

Nội dung và ý nghĩa của tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”

Khi bảo vệ và phát triển học thuyết mácxít về nhận thức, V.I.Lênin cũng chỉra sự thống nhất bên trong, không tách rời của chủ nghĩa duy vật biện chứng vớichủ nghĩa duy vật lịch sử, sự thống nhất của những luận giải duy vật với tựnhiên, với xã hội, với con người và tư duy của nó, tạo thành đặc tính của triếthọc mácxít.Vai trò của thực tiễn trong nhận thức.Phát triển quan điểm của C.Mác về việc con người cần phải chứng minhtính chân lý trong thực tiễn, nghĩa là phải chứng minh tính hiện thực, chứngminh sức mạnh của tư duy, V.I.Lênin viết: “Quan điểm về đời sống; về thực tiễn,phải là quan điểm thứ nhất và cơ bản của lý luận nhận thức” (tr.145).Thực tiễn có vai trò là cơ sở của quy trình nhận thức, là mục đích và là tiêuchuẩn (thước đo) của chân lý. tuy nhiên, khi nói thực tiễn là tiêu chuẩn của chânlý cũng có tính vừa tương đối, vừa tuyệt đối: Về thực chất, không thể xác nhậnhoặc bác bỏ hoàn toàn một biểu tượng nào đó của con người, cũng không cho

phép các hiểu biết của con người trở thành một cái “tuyệt đối”.2.3. V.I.Lênin đưa ra định nghĩa kinh điển về vật chất2.3.1. Bối cảnh lịch sử của quan niệm Lênin về vật chấtChủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán được viết vào thờigian từ tháng Hai đến tháng Mười 1908 và được in thành sách riêng năm 1909.Tác phẩm có trong bối cảnh lịch sử có những sự kiện nổi bật. Giai cấp tưsản ở các nước đã trở nên “phản động về mọi mặt”, đã từ bỏ tính chất dân chủcủa nó. Cuối thế kỷ XIX – đầu thế kỷ XX tràn lan thứ triết học “kinh nghiệmphê phán” hay chủ nghĩa Makhơ với tham vọng đóng vai trò là triết học “duynhất khoa học” nhưng thực ra, là một thứ chủ nghĩa duy tâm chủ quan. một vàingười dân chủ – xã hội tự xưng là “học trò của Mác” đã coi chủ nghĩa Makhơ cósứ mệnh thay thế triết học duy vật biện chứng của C.Mác. một số học giả có têntuổi đã rơi vào tác động của chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán. Ở Nga, ngoàinhững kẻ thù công khai chống giai cấp vô sản và đảng của giai cấp vô sản, cònSVTH: Lê Đức Thọ – K25.TRI.ĐN

Trang 10

Nội dung và ý nghĩa của tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”

có một vài trí thức dân chủ -xã hội, gồm cả những phần tử mensêvích, đã tuyêntruyền chủ nghĩa Makhơ, dùng chủ nghĩa Makhơ để xét lại chủ nghĩa duy vậtbiện chứng. Trong hoàn cảnh mà bọn giả danh mácxít, các thế lực phản độngđang tung hoành, sử dụng chủ nghĩa Makhơ để xét lại chủ nghĩa Mác, xét lại khôngchỉ những nguyên lý triết học, mà cả những sách lược, nguyên tắc của đảng vôsản, nhằm phủ nhận những cơ sở lý luận của đảng, tước vũ khí tư tưởng của giaicấp vô sản, mưu toan biến chủ nghĩa xã hội thành một dạng tôn giáo mới, thì đólà một nguy cơ vô cùng nghiêm trọng. Đồng thời, vào cuối thế kỷ XIX – đầu thếkỷ XX, trong khoa học tự nhiên đã bắt đầu diễn ra một cuộc cách mạng thật sự

với việc phát hiện ra tia Rơnghen (1895), hiện tượng phóng xạ (1896), điện tử(1897), rađium (1898). vì vậy, bức tranh vật lý cũ về thế giới đã trở nên chậthẹp. Các nhà vật lý cũ với lập trường duy vật tự phát và siêu hình không thể giảithích được những phát hiện mới của vật lý học hiện đại. Vì vậy, chủ nghĩa duyvật và khoa học một cách tự nhiên rơi vào khủng hoảng, thậm chí cho rằng vật chất đã“biến mất”, đã “tiêu tan”.Đây là những sự kiện lịch sử chính quy định trực tiếp những quan điểm triếthọc của V.I.Lênin, chủ yếu thuộc nội dung của chủ nghĩa duy vật biện chứng,trongChủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán. Cần thấy rõ sự kiệncơ bản là, chủ nghĩa duy tâm chủ quan đã lợi dụng cuộc khủng hoảng trong xãhội và trong khoa học tự nhiên để tấn công nhằm phủ nhận những quan điểm cótính nền tảng, quan điểm duy vật của chủ nghĩa duy vật biện chứng. Vì vậy, đốitượng phê phán chủ yếu của V.I.Lênin ở đây là “chủ nghĩa kinh nghiệm phêphán”, mà nguồn gốc, cơ sở triết học cơ bản của nó là chủ nghĩa duy tâm chủquan. V.I.Lênin đã thấy rõ bắt buộc phải bảo vệ chủ nghĩa duy vật biện chứng,nhất là những nội dung, quan điểm cơ bản của nó, phải đánh trả một cách quyếtliệt và hết sức thuyết phục “chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán” và những kẻ đồngloã của nó với những mưu đồ khoa học và chính trị – xã hội sai lầm, phản độngcủa chúng, đồng thời góp phần khắc phục cuộc khủng hoảng trong vật lý học,mở đường cho khoa học tiến lên. Vậy, để hiểu đúng tinh thần, nội dung và ýSVTH: Lê Đức Thọ – K25.TRI.ĐN

Trang 11

Nội dung và ý nghĩa của tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”

nghĩa phạm trù vật chất của V.I.Lênin, để hiểu thấu đáo tính lịch sử của nó thìđiều rất quan trọng là phải đặt phạm trù đó vào đúng hoàn cảnh lịch sử của nó,phải chỉ ra tương quan hữu cơ của những sự kiện lịch sử nói trên với mỗi luận

điểm của V.I.Lênin trong tác phẩm của ông. Chính V.I.Lênin đã dạy rằng: “Toànbộ tinh thần chủ nghĩa Mác, toàn bộ hệ thống chủ nghĩa Mác đòi hỏi là mỗinguyên lý phải được xem xét (a) theo quan điểm lịch sử; (b) gắn liền với nhữngnguyên lý khác; (c) gắn liền với kinh nghiệm chi tiết của lịch sử”(2). Nói cáchkhác, ở đây cần phải đặc biệt coi trọng quan điểm lịch sử – chi tiết trong nghiêncứu phạm trù vật chất của Lênin.2.3.2. Những định nghĩa của V.I.Lênin về vật chấtTrong Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán có thường xuyên luậnđiểm của V.I.Lênin được xem như những “định nghĩa” về vật chất. Đó là: (1)Như đã nêu ở trên; (2) “Việc thừa nhận đường lối triết học mà các nhà duy tâmvà bất khả tri đã phủ nhận thì trái lại được diễn đạt bằng những định nghĩa sauđây: vật chất là cái tác động vào giác quan của chúng ta, thì gây ra ra cảm giác; (3)“vật chất là một thực tại khách quan được đem lại cho chúng ta trong cảm giác,v.v.”(3); (4) “Phái Makhơ đã rơi vào chỗ hết sức vô lý biết chừng nào, khi họ đòihỏi những người duy vật phải đưa ra một định nghĩa về vật chất mà không đượcnhắc lại rằng vật chất, giới một cách tự nhiên, tồn tại, cái vật lý đều là cái có trước, còntinh thần, ý thức, cảm giác, cái tâm lý là cái có sau”(4); (5) “Về mặt nhận thứcluận thì khái niệm vật chất không có nghĩa gì khác hơn: thực tại khách quan tồntại độc lập đối với ý thức con người, và được ý thức con người phản ánh”(5); (6)“Khái niệm vật chất không biểu hiện cái gì khác ngoài cái thực tại khách quanmà chúng ta nhận thấy được trong cảm giác”(6); v.v.. Sau khi trình bày các luậnđiểm (2) và (3), V.I.Lênin đã xem đây là những định nghĩa về vật chất. Như vậy,vấn đề đặt ra hiện nay trong nhận thức lại phạm trù vật chất của V.I.Lênin là cầnphải phân tích, so sánh những luận điểm về vật chất như đã nêu để xác định đâulà luận điểm thể hiện chính diện, rõ nhất và mang tính chất của một định

SVTH: Lê Đức Thọ – K25.TRI.ĐN

Trang 12

Nội dung và ý nghĩa của tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”

nghĩa kinh điển về vật chất. Căn cứ vào nội dung các luận điểm đã nêu, có khả năngphân chia thành hai dạng hoặc hai cách định nghĩa.Dạng định nghĩa thứ nhất bao gồm các luận điểm (1), (5) và (6). Trongnhóm này, cần tập trung phân tích luận điểm (1). Đây là luận điểm đã được rấtnhiều tác giả xem là định nghĩa kinh điển, thậm chí duy nhất kinh điển.Trong các khoa học chi tiết, chúng ta gần như không thấy người ta địnhnghĩa đối tượng theo kiểu như “hình thang là một phạm trù (khái niệm) toán họcdùng để chỉ…”, “điện là phạm trù (khái niệm) vật lý học dùng để chỉ…”, “sựsống là phạm trù sinh vật học…” hoặc “quyền là phạm trù của luật học…”,v.v..Thông thường, người ta định nghĩa đối tượng về phương diện nó là cái tồn tạihiện thực khách quan, ở bên ngoài ý thức của chủ thể. trong lúc đó, những luậnđiểm (1), (5), (6) như đã thấy, lại trước hết nói về nhận thức, hình thức nhậnthức của chúng ta về vật chất. cụ thể là trong luận điểm (1), mệnh đề “vật chấtlà một phạm trù triết học” không nhằm trực tiếp nói về vật chất với tư cách cáitồn tại hiện thực khách quan, bởi cái tồn tại khách quan ấy không thể là “phạmtrù triết học” được. Vật chất với tư cách một phạm trù triết học là vật chất đượcquan niệm, được hiểu và là một kết quả của nhận thức triết học mang tính trừutượng hoá, khái quát hoá cao về nó, đồng thời là vật chất với tư cách một têngọi, một từ ngữ. Mệnh đề “vật chất là phạm trù triết học” có nghĩa là vật chấtđược nhận thức ở trình độ phạm trù triết học, hơn nữa là phạm trù triết họckhoa học chứ không phải là một nhận thức trực quan, phiến diện về nó.Đương nhiên, trong luận điểm của V.I.Lênin cũng đã đề cập đến “thực tạikhách quan được mang lại cho con người trong cảm giác, được cảm giác củachúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh, và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác”,tức là nói về chính vật chất với tư cách cái tồn tại khách quan, ở bên ngoài cảmgiác. Nhưng trong toàn bộ nội dung luận điểm (1), điều này chỉ nhằm giải thíchcho “từ vật chất”, “phạm trù vật chất” về ý nghĩa và nội dung của chúng,

chứ không nhằm trực tiếp nói về vật chất với tư cách thực tại khách quan, ở bênngoài cảm giác. Để thấy rõ hơn điều này, hãy xem quan niệm của Ph.Ăngghen.SVTH: Lê Đức Thọ – K25.TRI.ĐN

Trang 13

Nội dung và ý nghĩa của tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”

Theo Ph.Ăngghen, trước hết “vật chất” và “vận động” cần được hiểu là tínhchất chung, thuộc tính chung của mọi sự vật, mọi hình thức chi tiết của vật chấtvà vận động mà chúng ta có thể cảm biết được bằng các giác quan; thứ hai, vậtchất và vận động là sự trừu tượng hoá, tóm tắt, hay tổng hợp từ những vật thểhữu hình, cảm tính những thuộc tính chung đó của chúng. Đó là những trừutượng do đầu óc con người tạo ra căn cứ vào hiện thực, chúng là những vật củatư duy, chứ không phải những vật có khả năng cảm thấy(7). Như vậy, cần phân biệt vậtchất với tư cách cái tồn tại ở bên ngoài ý thức và không phụ thuộc vào ý thức vàvật chất với tư cách sự nhận thức, hiểu biết của chúng ta về cái tồn tại ấy. Khôngcó vật chất tồn tại khách quan thì cũng không có quan niệm của chúng ta về vậtchất. Đương nhiên, khi bàn về quan niệm, khái niệm vật chất, chúng ta khôngthể bỏ qua nội dung của chúng là cái phản ánh vật chất tồn tại khách quan,nhưng không được đồng nhất nội dung ấy với bản thân vật chất.Trong quan niệm của V.I.Lênin cũng đã thể hiện rõ điều đó. Sau khi phêphán Makhơ và những người theo thuyết bất khả tri phủ nhận thực tại kháchquan, ông viết: “Nếu ta cảm thấy được thực tại khách quan, thì phải đặt cho nómột khái niệm triết học; và khái niệm này đã được xác định từ lâu, lâu lắm rồi,đó là khái niệm: vật chất“(8). Luận vị trí này được viết trước khi V.I.Lênin nêuluận điểm:”Vật chất là phạm trù triết học…”. Vậy, điều này có nghĩa là, ở đây từ“vật chất” chỉ gián tiếp nói về vật chất với tư cách thực tại khách quan, nhưnglại trực tiếp nói về vật chất với tư cách cái nhận thức, cái quan niệm của chúng

ta. Vì vậy, có thể diễn đạt khác đi cách nói của V.I.Lênin: “Phạm trù vật chất làmột phạm trù triết học dùng để chỉ…”. Như thế, luận điểm (“định nghĩa”) củaV.I.Lênin chủ yếu nhằm giải thích cái hình ảnh chủ quan của vật chất, tức cáiphản ánh; còn vật chất, tức thực tại khách quan thì ông chỉ đề cập đến một cáchgián tiếp, nhằm giải thích cho nội dung trên. Rõ ràng, vật chất, xét về mặt hiệnthực khách quan, tồn tại ở ngoài cảm giác và không phụ thuộc vào cảm giác, thìkhông thể là “phạm trù triết học…” được. có thể thấy rõ luận điểm về vật chấtnói trên cùng các luận điểm khác cùng nhóm, chủ yếu nói về điều: vật chất vớiSVTH: Lê Đức Thọ – K25.TRI.ĐN

Trang 14

Nội dung và ý nghĩa của tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”

tư cách một phạm trù triết học nghĩa là gì, tức là bàn về mặt nhận thức luận củanó. vì thế, chỉ nên xem luận điểm trên của V.I.Lênin cùng những luận điểm khácnhư đã nêu là một trong những “định nghĩa”, cách “định nghĩa” về vật chất vàtrong trường hợp này, chúng là định nghĩa gián tiếp.Vậy tại sao V.I.Lênin lại nêu một định nghĩa có tính gián tiếp và dường nhưrất chú ý đến việc giải thích “vật chất với tư cách là phạm trù triết học” như vậy?Câu trả lời rất rõ là, quan niệm coi “sự vật là phức hợp của các cảm giác” củachủ nghĩa Makhơ hay “chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán” nói chung đã dựa trênkinh nghiệm nhằm phủ nhận “vật chất” với tư cách sản phẩm của tư duy, phủnhận “vật chất” với tư cách một khái niệm, phạm trù của nhận thức luận (theocách nói của V.I.Lênin), tức một phạm trù triết học, mà chỉ có dựa vào phạm trùnày mới có khả năng hiểu được vật chất nói chung với tư cách thực tại khách quan, cáikhác với những dạng, cấu trúc, thuộc tính cụ thể của vật chất. Ph.Ăngghen đãchỉ ra một đặc điểm rất đặc trưng của chủ nghĩa kinh nghiệm là: “Nhà kinhnghiệm chủ nghĩa đã đi sâu vào tập tính của nhận thức kinh nghiệm đến nỗi là

khi anh ta dùng những trừu tượng mà vẫn tưởng rằng mình còn ở trong lĩnhvực của nhận thức cảm tính”(9). Như thế, V.I.Lênin đã xuất phát từ chính nhữngvấn đề mà chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán nêu ra hòng bác bỏ, thay thế chủnghĩa duy vật biện chứng bằng chủ nghĩa duy tâm chủ quan, để chống lại nó.Điều này đã thể hiện rất rõ tính lịch sử trong quan niệm của V.I.Lênin về vậtchất. Rất có thể là, đối với V.I.Lênin, đó là một “định nghĩa” vật chất hết sứcquan trọng, nhưng là hết sức quan trọng trong tính lịch sử của nó, căn cứ vàonhững yêu cầu lịch sử – cụ thể của nó, so với mục đích và nội dung cuốn sáchcủa ông.Dạng định nghĩa thứ hai thể hiện rõ ở các luận điểm (2), (3) và (4). có khả năngthấy trong những luận nơi này có những khác nhau nhất định về nội dung.Luận điểm (2) nhấn mạnh một thuộc tính căn bản của vật chất, đó là “khi tácđộng vào các giác quan của chúng ta, thì gây ra cảm giác”; luận điểm (3) chothấy cùng lúc ấy hai thuộc tính của vật chất: “một thực tại khách quan được đemSVTH: Lê Đức Thọ – K25.TRI.ĐN

Trang 15

Nội dung và ý nghĩa của tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”

lại cho chúng ta trong cảm giác”; còn luận điểm (4) phân biệt thuộc tính của vậtchất trong tương quan với ý thức. mặc khác, đây là những luận điểm có sự bổsung cho nhéu, trong đó luận điểm (3) có nội dung rõ ràng, đầy đủ hơn. có thểxem đây là những định nghĩa trực tiếp, chính diện về vật chất. Nó cho thấy rằng rõđối tượng cần xác định, cần định nghĩa là vật chất với tư cách cái tồn tại hiệnthực khách quan, chứ không phải cái tồn tại trong nhận thức, trong quan niệm,không phải là cái quan niệm của chúng ta về vật chất. Đương nhiên, định nghĩalà biểu hiện bản chất đối tượng dưới hình thức chủ quan, tức là dưới hình thứccác khái niệm, phạm trù về nó. Nhưng hình thức chủ quan đó không thể có nếu

đối tượng không tồn tại hiện thực, nếu nó không cho chúng ta khả năng hìnhdung, nhận thức ra đối tượng. Cho nên, rất rõ là, nếu trong hiện thực không tồntại thuộc tính chung của tất cả các dạng vật chất, thuộc tính tồn tại khách quanvà được mang lại cho con người trong cảm giác, thì chúng ta cũng không thể cótừ “vật chất” và khái niệm (phạm trù) “vật chất” với tư cách những danh mụccủa tư duy.Như vậy là, V.I.Lênin đã nêu ra những chứ không phải một định nghĩa vềvật chất trong Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán. Mỗi địnhnghĩa ấy đều đặn có những căn cứ, nguồn gốc thực tiễn và nhận thức, có nội dungxác định của nó, chứ không phải ngẫu nhiên, tuỳ thuận tiện. Theo tôi, cần phân chianhững định nghĩa đó của V.I.Lênin ít nhất thành hai dạng hay hai cách địnhnghĩa, đó là định nghĩa trực tiếp và định nghĩa gián tiếp. Định nghĩa trực tiếp làđịnh nghĩa chính diện đối tượng, là định nghĩa về tồn tại hiện thực khách quancủa nó. Đây là phương pháp định nghĩa thường nhật, thông dụng mà chúng ta có khả năng thấytrong các khoa học. Có lẽ, ở đây cần phải nhấn mạnh một kinh nghiệm ngàn đờicủa khoa học, và không chỉ là kinh nghiệm, mà còn là lôgíc, là lý luận và thựctiễn, rằng một định nghĩa, khái niệm (phạm trù) khoa học trước hết phải xácđịnh một cách trực tiếp bản chất của chính đối tượng. Còn định nghĩa gián tiếplà định nghĩa không chính diện, là định nghĩa mà chủ thể có khả năng không nhằmtrực tiếp nói về đối tượng, mà chỉ dựa vào đó để nói về cái khác, cụ thể là trongSVTH: Lê Đức Thọ – K25.TRI.ĐN

Trang 16

Nội dung và ý nghĩa của tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”

luận điểm (1), V.I.Lênin nói về vật chất hiện thực để nhằm nói về cái nhận thức,về khái niệm của nó. Vậy rốt cuộc, nên lấy định nghĩa nào của V.I.Lênin làmđịnh nghĩa “chuẩn”, định nghĩa có tính kinh điển về vật chất, phải chăng đó là

định nghĩa: “Vật chất là thực tại khách quan được đem lại cho chúng ta trongcảm giác”? Định nghĩa này tự nó đã nói lên rằng, ở đây, vật chất được nhận thứcdưới hình thức một phạm trù triết học, hơn nữa là phạm trù triết học duy vậtbiện chứng, vì chỉ có chủ nghĩa duy vật biện chứng mới định nghĩa vật chất nhưvậy. có thể thấy hầu hết các tài liệu thống kê quan niệm của V.I.Lênin về vậtchất cũng đã trích dẫn những luận điểm (2) và (3) nói trên, nhưng lại xem đây lànhững luận điểm để minh hoạ, nhằm làm rõ hơn nội dung luận điểm mà theo tôilà định nghĩa gián tiếp như đã nói.2.3.3. Những đặc tính (thuộc tính) của vật chất theo quan điểm duy vậtbiện chứngTrước hết, cần phải hiểu rằng, phạm trù (khái niệm) là hình thức của tư duyphản ánh bản chất hay thuộc tính căn bản, thường nhật của đối tượng. Vậy, trongphạm trù vật chất, V.I.Lênin đã xác định những thuộc tính căn bản, phổ biến nàocủa vật chất? Trong những tài liệu nghiên cứu về phạm trù vật chất thường cóhai nhận thức về thuộc tính căn bản, thường nhật của vật chất. Nhận thức thứ nhấtcho rằng, vật chất chỉ có một thuộc tính, đó là “thực tại khách quan được đem lạicho con người trong cảm giác…”. Nhận thức thứ hai cho rằng, vật chất cónhững (hai) thuộc tính: 1) “tồn tại khách quan, không phụ thuộc vào cảm giác”;2) “được mang lại cho con người trong cảm giác”. Vậy, vật chất có hai, hay chỉ cómột thuộc tính căn bản, thường nhật?V.I.Lênin viết: “Vì “đặc tính” duy nhất của vật chất – mà chủ nghĩa duy vậttriết học là gắn liền với việc thừa nhận đặc tính này – là cái đặc tính tồn tại vớitư cách là thực tại khách quan, tồn tại ở bên ngoài ý thức của chúng ta”(10).Nhưng trong các luận điểm khác, ông lại nói: “thực tại khách quan được đem lạicho con người trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta chụp lại, chép lại…”và “vật chất là những cái mà khi ảnh hưởng vào các giác quan chúng ta, thì gây raSVTH: Lê Đức Thọ – K25.TRI.ĐN

Trang 17

Nội dung và ý nghĩa của tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”

cảm giác“(Chúng Tôi nhấn mạnh – P.V.C), nghĩa là ông đã cho thấymột thuộctính nữa của vật chất? Rõ ràng, “tồn tại khách quan, ở bên ngoài cảm giác” và“được đem lại cho con người trong cảm giác, được cảm giác của chúng ta chụplại, chép lại…” là hai thuộc tính khác nhéu, phân biệt nhéu rất rõ của vật chất. Ởđây, chúng ta cần tập trung bàn luận về thuộc tính thứ nhất.Tại sao V.I.Lênin lại khẳng định “đặc tính” duy nhất của vật chất là đặctính tồn tại với tư cách là thực tại khách quan? Phải chăng, ông muốn phủ nhậnnhững thuộc tính khác hoặc cho rằng, ngoài thuộc tính đó ra, vật chất không cònthuộc tính nào khác? Theo tôi, có lẽ sự khẳng định của V.I.Lênin là nhằm nhấnmạnh, xác định thật rõ và dứt khoát bản chất của chủ nghĩa duy vật triết họcmácxít, sự đối lập căn bản giữa nó và chủ nghĩa duy tâm, là ở chỗ thừa nhận đặctính này của vật chất, đặc tính tồn tại khách quan, ở bên ngoài ý thức và khôngphụ thuộc vào ý thức, chứ không có nghĩa là ông muốn loại bỏ thuộc tính kháccủa nó. vì vậy, nhớ đừng nên tuyệt đối hoá luận điểm này và bỏ qua các luận điểmkhác, bỏ qua toàn bộ nội dung cuốn sách của V.I.Lênin và cũng không nên chỉcăn cứ vào cách thức thuật ngữ của luận nơi này, bởi điều đó có khả năng đi đến chỗcho rằng dường như quan điểm của V.I.Lênin thể hiện tính không chặt chẽ,không nhất quán và chứa đựng mâu thuẫn.Theo Trần Đức Thảo thì luận điểm của V.I.Lênin – “Vì “đặc tính” duynhất của vật chất – mà chủ nghĩa duy vật triết học là gắn liền với việc thừa nhậnđặc tính này – là cái đặc tính tồn tại với tư cách là thực tại khách quan, tồn tại ởbên ngoài ý thức của chúng ta” – là nói về vật chất với tư cách “thực tại kháchquan” hay là có “tính thực tại khách quan”, nghĩa là nói về tồn tại của vật chất,chứ không phải nói về thuộc tính của nó. Theo ông, điều này thể hiện ở chỗV.I.Lênin đã đánh dấu “… ” (nháy nháy) vào từ đặc tính (“đặc tính”). Trần ĐứcThảo giải thích: “Tính thực tại khách quan là một điều quy định căn bản của vậtchất, nhưng nó không có nội dung của một thuộc tính, vì nó không quy định gì

về nội dung của vật chất. Vì đối phương (tức những người theo chủ nghĩa kinhnghiệm phê phán – P.V.C) đòi hỏi một thuộc tính chắc chắn, không thì họ cho làSVTH: Lê Đức Thọ – K25.TRI.ĐN

Trang 18

Nội dung và ý nghĩa của tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”

“vật chất biến mất”, nên V.I.Lênin đã nêu lên cái tính thực tại khách quan là“thuộc tính” không thể chối cãi của vật chất, mà chủ nghĩa duy vật cũng chỉ cầncông nhận như thế là đủ”(11). Đây là vấn đề cần phải thảo luận. Có phải tinhthần luận điểm của V.I.Lênin đúng là như vậy không?Thực ra, trong luận điểm ở trang 321 của tác phẩm, từ “đặc tính” của vậtchất được đặt trong “nháy nháy” không hàm ý phủ nhận thuộc tính (đặc tính)của vật chất, mà muốn nhấn mạnh rằng, đây là đặc tính (thuộc tính) của vật chấtdo triết học – chủ nghĩa duy vật biện chứng quan niệm, hay được hiểu trongphạm vi nhận thức luận như V.I.Lênin thường nói. Đặc tính này không nhưnhững “đặc tính của vật chất, trước đây được coi là tuyệt đối, bất biến, đầu tiên(tính không thể thâm nhập được, quán tính, khối lượng, v.v.) đang tiêu tan vàbây giờ đây tỏ ra là tương đối và chỉ là đặc tính vốn có của một vài trạng thái nàođó của vật chất”(12), tức là những đặc tính do khoa học chi tiết (vật lý học) hoặcchủ nghĩa duy vật siêu hình quan niệm; trái lại, là đặc tính chung của vật chất,được khái quát, tổng hợp từ những dạng vật chất chi tiết. Đây là tính lôgíc, nhấtquán trong lập luận của V.I.Lênin. Trong luận vị trí này, ông muốn chỉ ra rằng,những người theo chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán không thể nào hiểu được đặctính chung cơ bản của vật chất, một đặc tính được vạch ra trong phạm vi vấn đềcơ bản của triết học, một đặc tính mà chỉ có tư duy, hơn nữa là tư duy triết họcmang tính trừu tượng hoá, khái quát hoá khoa học rất cao mới nhận thức được.trong lúc đó, tất cả những hiểu biết về vật chất của khoa học một cách tự nhiên, chủ nghĩa

duy vật siêu hình và của cả những người theo chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán,về cơ bản chỉ giới hạn ởkinh nghiệm, ở cảm giác, gắn liền với những dạng vậtchất chi tiết, hoàn toàn không hiểu được vật chất dưới cách thức trừu tượng nhấtcủa nó. Tại sao lại không coi “cái đặc tính tồn tại với tư cách là thực tại kháchquan, tồn tại ở ngoài ý thức của chúng ta” là một đặc tính, hơn nữa là đặc tínhchung, cơ bản nhất của vật chất? “Tồn tại với tư cách là thực tại khách quan” cónghĩa là gì? Đó là tồn tại thực sự ở bên ngoài cảm giác, bên ngoài ý thức vàkhông phụ thuộc vào chúng. Đặc tính này biểu hiện rõ sự đối lập, khác biệt cănSVTH: Lê Đức Thọ – K25.TRI.ĐN

Trang 19

Nội dung và ý nghĩa của tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”

bản giữa vật chất và ý thức và đó là một đặc tính không thể phủ nhận được củamọi dạng vật chất, Vì vậy của thế giới vật chất nói chung. Cho nên, cần hiểu quanđiểm của V.I.Lênin coi đặc tính tồn tại với tư cách thực tại khách quan là “đặctính” duy nhất của vật chất là nhằm nhấn mạnh thuộc tính cơ bản nhất của nó, làquan điểm thể hiện rõ bản chất của chủ nghĩa duy vật khoa học (chủ nghĩa duyvật biện chứng), nhằm phân biệt rõ vật chất là cái có trước, cái quyết liệt so vớiý thức là cái có sau, cái bị quyết định.Như vậy, vật chất có hai thuộc tính căn bản, phổ biến: thứ nhất, tồn tại vớitư cách thực tại khách quan, tức là tồn tại ở bên ngoài ý thức và không phụthuộc vào ý thức; thứ hai, được mang lại cho con người trong cảm giác. Trongđịnh nghĩa vật chất không thể loại bỏ một trong hai thuộc tính này, vì chúng thểhiện rõ hai mặt của vấn đề cơ bản của triết học được giải đáp theo quan điểmcủa chủ nghĩa duy vật biện chứng. Đặc tính tồn tại ở bên ngoài ý thức và khôngphụ thuộc vào ý thức và đặc tính được mang lại cho con người trong cảm giácchính là những đặc tính của vật chất được chủ nghĩa duy vật biện chứng quan

niệm, khái quát hoá, nhằm mục đích chỉ rõ sự đối lập, sự khác nhau cơ bản giữavật chất và ý thức. Ngoài giới hạn đó ra thì khó có khả năng thừa nhận và hiểu đúngnhững thuộc tính này. Đồng thời, phải thấy rằng, cả ở đây nữa, khi xác địnhnhững thuộc tính cơ bản, thường nhật của vật chất, V.I.Lênin đã gắn liền với cuộcđấu tranh chống “chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”, với cuộc khủng hoảngtrong khoa học tự nhiên và với việc giải thích những phát hiện mới của vật lýhọc. Vì vậy, tính lịch sử trong những lập luận của ông cũng hết sức rõ ràng.Không có tính lịch sử sao được, khi mà nhiệm vụ đặt ra trước hết là phải thểhiện rõ ràng, dứt khoát sự đối lập về nguyên tắc giữa quan điểm duy vật (biệnchứng) với quan điểm duy tâm, do đó phải khẳng định “đặc tính” duy nhất củavật chất là “đặc tính tồn tại với tư cách là thực tại khách quan”, và tiếp đó, đểchống lại chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán – một cách thức mới của chủ nghĩaduy tâm chủ quan, thì không thể không giải thích rõ ràng nguồn gốc, bản chấtcủa những cảm giác của chúng ta. Cuối cùng, để cho các nhà khoa học tự nhiênSVTH: Lê Đức Thọ – K25.TRI.ĐN

Trang 20

Nội dung và ý nghĩa của tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”

có khả năng hiểu được phạm trù triết học về vật chất thì không thể không chứng minhnó cả về nội dung khách quan, tức là vạch ra những đặc tính chung của vật chất,lẫn hình thức của nó với tư cách danh mục của tư duy trừu tượng cao, tức tư duyduy vật biện chứng.Như vậy, nhiệm vụ đặt ra cho chúng ta khi thống kê phạm trù vật chấtcủa chủ nghĩa duy vật biện chứng trong Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinhnghiệm phê phán là phải hiểu rõ tính lịch sử của nó. Rõ ràng, ở đây, V.I.Lêninkhông định viết một cuốn sách giáo khoa về Triết học Mác – Chủ nghĩa duy vậtbiện chứng, mà trái lại, những quan niệm, luận điểm được ông nêu ra, xét về nội

dung, hình thức thể hiện, ngôn ngữ được sử dụng, luôn phù hợp với yêu cầu lịchsử, với đối tượng mà ông phê phán. Tuy vậy, việc coi trọng quan điểm lịch sửtrong thống kê phạm trù vật chất của V.I.Lênin không đồng nghĩa với “chủnghĩa lịch sử”. Dưới những hình thức lịch sử – chi tiết, sinh động của nó, nhữngluận điểm của V.I.Lênin về vật chất chứa đựng cả những nội dung, tổng giá trị khoahọc thường nhật, trong khi đó thì việc xây dựng một hệ thống quan niệm lý luậnkhoa học về vật chất lại đòi hỏi phải “thoát ra” khỏi những cách thức lịch sử – cụthể, sinh động ấy. vì thế, khi nghiên cứu phạm trù vật chất trong Chủ nghĩa duyvật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán nhằm xây dựng một quan niệm lý luậnkhoa học về vật chất, cần phải phân biệt nội dung, ý nghĩa khoa học thường nhậtvới ý nghĩa và cách thức lịch sử của nó và một nhiệm vụ khác đặt ra cho chúngta ở đây là phải tìm ra những khả năng, phương án hoàn chỉnh hơn những địnhnghĩa về vật chất trong bối cảnh lịch sử Hiện tại.

SVTH: Lê Đức Thọ – K25.TRI.ĐN

Trang 21

Nội dung và ý nghĩa của tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”

Ý NGHĨA CỦA TÁC PHẨMTác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán” là tácphẩm triết học chủ yếu của V.I.Lênin. Thực tiễn sự phát triển của các tư tưởngtriết học sau khi tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phêphán” ra đời đã khảng định tính chân thực của những kết luận trên của V.I.Lênin,khảng định tính chính xác của các nguyên tắc duy vật-biện chứng khoa học. Tácphẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán” của V.I.Lênin đãtạo ra một thời đại trong sự phát triển của triết học mác-xít và là tấm gương chosự chinh phục sáng tạo những vấn đề của sự phát triển xã hội, của những thành

tựu khoa học và là mẫu mực của sự phê phán sâu sắc hệ tư tưởng tư sản và chủnghĩa xét lạiĐây cũng là một trong những tác phẩm kinh điển quan trọng của kho tànglý luận mácxít, nó trang bị cho chúng ta nền tảng lý luận khoa học, giúp địnhhướng thế giới quan và phương pháp luận trong thực tiễn và trong hoạt độngnhận thức. Tác phẩm là sự mẫu mực của tính đảng và tính cách mạng, tínhkhách quan khoa học trong việc xem xét các sự vật, hiện tượng, các quá trìnhdiễn ra trong thế giới tương đương trong đời sống xã hội. Tác phẩm đã chứng minhcuộc đánh luận thế giới quan giữa “đường lối Đêmôcrit” và “đường lối Platon”xuyên suốt lịch sử triết học, mọi sự toan tính “con đường thứ ba” là hoàn toànvô nghĩa bởi lẽ điểm đến của bất kỳ một học thuyết triết học nào cũng là mộttrong hai – chủ nghĩa duy vật hoặc chủ nghĩa duy tâm.Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán cũng là một tácphẩm bút chiến mẫu mực. Thái độ của Lênin với những trường phái triết họcđương đại, đặc biệt là chủ nghĩa Makhơ trước hết là thái độ của chủ nghĩa duyvật biện chứng với chủ nghĩa duy tâm, thái độ của nhà cách mạng mácxít vớinhững tư tưởng phi mácxít. Tác phẩm đem đến cho người đọc phương phápđánh giá một học thuyết, một trào lưu triết học hiện đại. Lênin viết: “Xét đoánnhững nhà triết học nhớ đừng nên căn cứ vào những nhãn hiệu mà họ tự gán chohọ (như “thuyết thực chứng”, triết học về “kinh nghiệm thuần túy”, “thuyết nhấtSVTH: Lê Đức Thọ – K25.TRI.ĐN

Trang 22

Nội dung và ý nghĩa của tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”

nguyên” hoặc “thuyết kinh nghiệm nhất nguyên”, “triết học của khoa học tựnhiên”…) mà phải căn cứ xem trên thực tế họ đã giải quyết nhãng vấn đề lý luậncơ bản như thế nào, phải căn cứ xem họ tay nắm tay cùng đi với ai và phải căn

cứ xem trước kia, hiện nay họ đang giảng và đã dạy các học trò và các đồ đệ củahọ cái gì” đề này đã khiến chúng ta nhận thấy cần phải tỉnh táo khi xem xét cáchọc thuyết triết học theo lập trường nào bởi lẽ có rất nhiều học thuyết tự nhận làđi theo Chủ nghĩa Mác nhưng lại chống lại Chủ nghĩa Mác một cách rất tinh vi.Tác phẩm cũng có ý nghĩa rất to lớn đối với các nhà khoa học một cách tự nhiên.Những phân tích của Lênin về cuộc khủng hoảng thế giới quan trong vật lý học,về sự ra đời của chủ nghĩa duy tâm vật lý và hướng khắc phục nó đã có công dụngđịnh hướng đối với các nhà khoa học tự nhiên. Muốn bảo vệ, phát triển và làmgiàu có thêm triết học Mác, ngoài việc tổng kết, đánh giá một cách khoa họcnhững vấn đề của nhận thức và vận hành thực tiễn, cần phải biết sử dụng tốtphương pháp biện chứng duy vật.

SVTH: Lê Đức Thọ – K25.TRI.ĐN

Trang 23

Nội dung và ý nghĩa của tác phẩm “Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán”

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. PGS.TS.Lê Hữu Ái; PGS.TS.Nguyễn Tấn Hùng (2012), Phân tích cáctác phẩm triết học (giáo trình sử dụng cho học viên cao học chuyên ngànhtriết học), Đại học Đà Nẵng2. Nguyễn Trọng Chuẩn, Đặng Hữu Toàn (đồng chủ biên): Sức sống củamột tác phẩm triết học, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2000.3. PGS.TS.Doãn Chính (Chủ biên) (2003), Vấn đề triết học trong các tácphẩm của C.Mác – Ph.Ăngghen và V.I.Lênin, Nxb Chính trị quốc gia,Hà Nội4. Nguyễn Quang Điển (chủ biên) (2003), Vấn đề triết học trong tác phẩm

của Mác – Ăngghen – Lênin , Nxb. Đại học quốc gia Hồ Chí Minh.5. V.I.Lênin (1980), Toàn tập, Tập 18, Nxb Tiến bộ, Matxcova.6. V.I. Lênin, Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán,Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội 2005.7. Giới thiệu tác phẩm của V.I. Lênin: Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩakinh nghiệm phê phán, Nxb Sự thật, Hà Nội, 1980.

SVTH: Lê Đức Thọ – K25.TRI.ĐN

Trang 24

Các câu hỏi về ý nghĩa tác phẩm chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán

Nếu có bắt kỳ câu hỏi thắc mắt nào vê ý nghĩa tác phẩm chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán hãy cho chúng mình biết nhé, mõi thắt mắt hay góp ý của các bạn sẽ giúp mình cải thiện hơn trong các bài sau nhé <3 Bài viết ý nghĩa tác phẩm chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán ! được mình và team xem xét cũng như tổng hợp từ nhiều nguồn. Nếu thấy bài viết ý nghĩa tác phẩm chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán Cực hay ! Hay thì hãy ủng hộ team Like hoặc share. Nếu thấy bài viết ý nghĩa tác phẩm chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán rât hay ! chưa hay, hoặc cần bổ sung. Bạn góp ý giúp mình nhé!!

Các Hình Ảnh Về ý nghĩa tác phẩm chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán

Các hình ảnh về ý nghĩa tác phẩm chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán đang được chúng mình Cập nhập. Nếu các bạn mong muốn đóng góp, Hãy gửi mail về hộp thư lienhe@domain.com. Nếu có bất kỳ đóng góp hay liên hệ. Hãy Mail ngay cho tụi mình nhé

Tìm thêm dữ liệu, về ý nghĩa tác phẩm chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán tại WikiPedia

Bạn có thể tham khảo thêm thông tin chi tiết về ý nghĩa tác phẩm chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán từ trang Wikipedia tiếng Việt.◄ Tham Gia Cộng Đồng Tại

???? Nguồn Tin tại: https://khoalichsu.edu.vn/

???? Xem Thêm Chủ Đề Liên Quan tại : https://khoalichsu.edu.vn/hoi-dap/