Nghĩa vụ là gì? Căn cứ phát sinh và đối tượng của nghĩa vụ?

Trong các giao dịch dân sự vớ các hình thức khác nhau mà các bên chủ thể đưa ra thỏa thuận giữa hai bên để xác lập quyền và nghĩa vụ tượng đương với nhau và các bên sẽ bị ràng buộc để thực hiện nghĩa vụ đó. Vậy pháp luật quy định như thế nào về nghĩa vụ. Để hiểu thêm về Nghĩa vụ là gì? Căn cứ phát sinh và đối tượng của nghĩa vụ?

Cơ sở pháp lý:

Bộ Luật Dân Sự 2015

Tổng đài Luật sư tư vấn pháp luật trực tuyến 24/7: 1900.6568

1. Nghĩa vụ là gì?

Trong cuộc sống hằng này cụm từ nghĩa vụ không còn xa lạ với chúng ta, nghĩa vụ là việc đòi hỏi mỗi công dân phải thực hiện hành vi rất cần thiết do Nhà nước bắt buộc, nếu không tuân thủ thực hiện đúng thì Nhà nước buộc phải áp dụng biện pháp như giáo dục, thuyết phục, cưỡng chế. Xem xét khái niệm nghĩa vụ dưới thường xuyên góc độ, theo nghĩa chung nhất, nghĩa vụ là việc mà theo quy định của pháp luật hay đạo đức mà yêu cầu phải làm hoặc không được làm đối với xã hội, đối với người khác. Theo cách hiểu này thì nghĩa vụ là mối liên hệ giữa hai hay thường xuyên người với nhau, trong đó một bên phải thực hiện hoặc không thực hiện một hoặc thường xuyên hành vi nhất  định vì lợi ích của bên kia.

Theo đó chúng ta có thể hiểu đơn giản về nghĩa vụ đó là việc phải làm theo trách nhiệm thực hiện các công việc của mình, Bộ luật dân sự 2015 có quy định nghĩa vụ là việc mà một hoặc nhiều chủ thể phải tiến hành như: chuyển giao quyền, trả tiền, giấy tờ có tổng giá trị thực hiện hoặc không thực hiện công việc vì lợi ích của một hoặc nhiều chủ thể khác. Xem xét nghĩa vụ dân sự ở trạng thái là một quan hệ pháp luật, nghĩa vụ có một vài đặc điểm sau:

Đặc điểm đầu tiên của nghĩa vụ dân sự đó chính là một loại quan hệ của cải/tài sản theo đó thì các quan hệ tài sản được hiểu là mỗi quan hệ giữa các bên thông qua một lợi ích vật chất cụ thể mà các bên cùng hướng tới. Từ Điều 280 Bộ Luật dân sự 2015 có thể thấy hành vi thực hiện nghĩa vụ có khả năng là sự chuyển dịch của cải/tài sản (vật, tiền, giấy tờ có giá, quyền tài sản) giữa các bên hoặc là một loại quan hệ mà trong đó có ít nhất một bên được hưởng lợi (vd: Bồi thường thiệt hại, thực hiện công việc ủy quyền…). tuy nhiên dù có là một quan hệ  chuyển dịch của cải/tài sản hay là quan hệ mà trong đó có ít nhất một bên được hưởng lợi thì về bản chất nghĩa vụ dân sự là một quan hệ tài sản.

Đặc điểm thứ hai đó chính là thực hiện nghĩa vụ dân sự được xem là mối quan hệ pháp lý đối với quyền và nghĩa vụ tương ứng ràng buộc giữa các bên chủ thể: Đặc điểm trên cho thấy rằng tính cưỡng chế thi hành của loại quan hệ này. Nghĩa vụ dân sự  khác với Nghĩa vụ tự nhiên ở chỗ nó được Nhà nước công nhận và được đảm bảo thi hành bởi pháp luật. Mặc dù nghĩa vụ dân sự là quan hệ giữa các bên nhằm hướng tới một lợi ích nhất định, tuy nhiên lợi ích mà các bên hướng tới không được trái với ý chí của nhà nước và nhà nước sẽ kiểm soát việc sự thỏa thuận cũng như việc thực hiện nghĩa vụ dân sự thông qua việc quy định những quyền và nghĩa vụ cụ thể đối với từng loại nghĩa vụ dân sự.

ngoài ra, đặc điểm thứ ba đó chính là thực hiện nghĩa vụ dân sự hành vi thực hiện nghĩa vụ dân sự của chủ thể có nghĩa vụ luôn đem lại lợi ích cho chủ thể có quyền đó xuất phát từ mục đích của các bên chủ thể khi tham gia quan hệ nghĩa vụ dân sự là hướng tới một lợi ích nhất định (vật chất hoặc tinh thần) Vì vậy, thông qua hành vi thực hiện nghĩa vụ dân sự mà lợi ích của các chủ thể sẽ đạt được.

Đặc điểm cuối cùng của nghĩa vụ quân sự đó là việc thực hiện nghĩa vụ dân sự là một loại quan hệ đối nhân (quyền đối nhân): Quan hệ đối nhân là quan hệ mà trong đó một bên chủ thể có quyền đối với một bên xác định , hoặc cả hai bên đều có những quyền và nghĩa vụ nhất định đối với nhéu. Quyền và nghĩa vụ của các bên chủ thể trong quan hệ nghĩa vụ dân sự vừa đối lập lại vừa có mối quan biện chứng với nhau.

Xem thêm: Cơ sở phát sinh, thay đổi ngay, chấm dứt quan hệ pháp luật hành chính

Ví dụ, trên thực tế, đối với quan hệ các bên trong quan hệ hợp đòng cho vay, bên có quyền đòi nợ là người đã cho vay, bên có nghĩa vụ trả nợ là người vay nhưng cũng có thể người phải trả khoản nợ đó lại là người thứ ba (là người bảo lãnh đã được các bên xác định trước). với các  đặc nơi này mà quan hệ pháp luật về nghĩa vụ được coi là loại quan hệ pháp luật tương đối. và Đồng thời cũng qua đặc nơi này, chúng ta thấy rằng quan hệ pháp luật về nghĩa vụ hoàn toàn khác với quan hệ pháp luật về sở hữu. Trong quyền sở hữu, chỉ có chủ thể mang quyền là được xác định cụ thể nên tất cả các chủ thể khác đều phải có nghĩa vụ tôn trọng các quyền dân sự của chủ thể mang quyền đó. Chủ sở hữu tự thực hiện các quyền đối với của cải/tài sản để phục vụ các mong muốn của mình, Vì vậy quyền dân sự trong quan hệ pháp luật về sở hữu là quyền tuyệt đối theo quy định của pháp luật

✅ Mọi người cũng xem : nước nhật tiếng anh là gì

2. Căn cứ phát sinh nghĩa vụ dân sự:

Có thường xuyên căn cứ làm nảy sinh nghĩa vụ dân sự, theo đó tại Điều 275 Bộ luật dân sự đã liệt kê các căn cứ sau:

Căn cứ nảy sinh nghĩa vụ dân sự đầu tiên đó là hợp đồng dân sự. Nghĩa vụ dân sự được phát sinh khi các chủ thể thiết lập với nhéu một hợp đồng dân sự và hợp đồng đó chỉ sinh ra nghĩa vụ nếu là một hợp đồng có hiệu lực (các bên giao kết hợp đồng phải tuân theo các khó khăn mà pháp luật quy định đối với mỗi bên hợp đồng.

Căn cư thứ hai đó là việc thực hiện hành vi pháp lý đơn phương. Hành vi pháp lý đơn phương là hành vi thể hiện ý chí của một bên chủ thể nhằm qua đó làm sinh ra, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự. Đây là một loại giao dịch dân sự, trong đó chỉ biểu hiện ý chí đơn phương của một bên, Vì vậy, có làm phát sinh một quan hệ nghĩa vụ dân sự hay không còn phụ thuộc vào sự tiếp nhận ý chí này của những người khác (những người sẽ là chủ thể phía bên kia của giao dịch dân sự đó), hành vi pháp lý đơn phương phải là sự thể hiện ý chí không trái pháp luật và đạo đức xã hội.

Căn cứ thứ ba đó là việc thực hiện công việc không có ủy quyền. Thực hiện công việc không có ủy quyền là việc một người không có nghĩa vụ thực hiện công việc nhưng đã tự nguyện thực hiện công việc đó hoàn toàn vì lợi ích của người khác khi người có công việc được thực hiện không biết hoặc biết mà không đồng ý.

Thực hiện công việc không có ủy quyền là căn cứ làm phát sinh quan hệ nghĩa vụ dân sự giữa người thực hiện công việc với người được thực hiện công việc, trong đó người được thực hiện công việc có nghĩa vụ thanh toán các chi phí hợp lí mà người thực hiện công việc không có ủy quyền đã bỏ ra để thực hiện công việc cùng lúc ấy phải trả thù lao cho người thực hiện công việc.

Căn cứ thứ tư đó là việc chiếm hữu, sử dụng của cải/tài sản hoặc được lợi về tài sản không có căn cứ pháp luật. Việc hiếm hữu, sử dụng tài sản của một người chỉ được pháp luật thừa nhận và bảo đảm nếu người đó là chủ sở hữu của tài sản hoặc là người được chủ sở hữu của cải/tài sản chuyển giao quyền chiếm hữu, sử dụng thông qua giao dịch dân sự phù hợp với ý chí của chủ sở hữu hay người đó là người được phép chiếm hữu hay người đó là người được phép chiếm hữu, dùng tài sản trong các trường hợp do pháp luật. Ngoài những trường hợp này, người chiếm hữu, dùng tài sản không có căn cứ pháp luật có nghĩa vụ phải trả của cải/tài sản, bồi thường thiệt hại cho chủ sở hữu hoặc người chiếm hữu hợp pháp.

Thứ năm đó là xác định dựa trên hành vi gây thiệt hại do hành vi trái pháp luật. Khi một người thực hiện một hành vi trái pháp luật xâm phạm đến tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín, tài sản của người khác sẽ làm sinh ra một quan hệ luật dân sự trong đó người có những hành vi nói trên có nghĩa vụ phải bồi thường thiệt hại do mình gây ra cho phía bên kia (trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng)

Xem thêm: Nghĩa vụ dân sự là gì? Quy định chung về nghĩa vụ dân sự

Cuối cùng đó là các căn cứ khác do pháp luật quy định. Ngoài các căn cứ kể trên, nghĩa vụ dân sự có thể được phát sịnh trong trường hợp luật định, chẳng hạn xác lập từ một bản án, quyết định của tòa án hoặc quyết liệt của cơ quan nhà nước có thẩm quyền.

3. Đối tượng của nghĩa vụ dân sự:

Tại Điều 276. Đối tượng của nghĩa vụ bộ Luật dân sự 2015 quy định:

1. Đối tượng của nghĩa vụ là tài sản, công việc phải thực hiện hoặc không được thực hiện.

2. Đối tượng của nghĩa vụ phải được xác định.

Theo đó, đối tượng của nghĩa vụ là của cải/tài sản thì tài sản là vật có thể vật hiện hữu (vật có thực) hoặc hình thành trong tương lại, có thể là động sản hoặc bất động sản, có thể là vật chia được hoặc vật không chia được, có khả năng là vật cùng loại hoặc vật đặc định, có thể là vật được xác định theo chủng loại hay được được xác định là vật đồng bộ. Tùy theo tính chất của từng loại tài sản cụ thể trong quan hệ dân sự mà chủ thể có thể thoải thuận để xác định nội dung của quan hệ nghĩa vụ.

ngoài ra trong trường hợp cụ thể như đối tượng của nghĩa vụ phải được xác định thì chia ra làm đối tượng của nghĩa vụ là công việc phải làm và đối tượng của nghĩa vụ là công việc không được làm. Như vậy  kết quả của công việc phải làm có thể được biểu hiện dưới một dang vật cụ thể nhưng cũng có khả năng không biểu hiện dưới dạng một vật cụ thể nào (các loại dịch vụ). Thông thường, các quan hệ nghĩa vụ có đối tượng là công việc phải làm thường là những quan hệ nghĩa vụ sinh ra từ hợp đồng mang tính sản phẩm như hợp đồng vận chuyển, hợp đồng gửi giữ của cải/tài sản….bên cạnh đó công việc không được làm là đối tượng của nghĩa vụ trong trường hợp các bên từ công việc đó xác lập với nhéu một quan hệ nghĩa vụ, theo đó một bên có nghĩa vụ không được thực hiện công việc theo nội dung mà các bên đã xác định.

✅ Mọi người cũng xem : trình bày cuộc khởi nghĩa của mai thúc loan nguyên nhân diễn biến ý nghĩa

Bài viết được thực hiện bởi: Thạc sỹ Đinh Thùy Dung

chức vụ: Trưởng phòng Pháp lý

Lĩnh vực tư vấn: Dân sự, Đất đai, Hôn nhân

Trình độ đào tạo: Thạc sỹ Luật kinh tế

Số năm kinh nghiệm thực tế: 07 năm

Tổng số bài viết: 12.636 bài viết

Tố tụng là gì? Tố tụng trong tiếng Anh là gì? tìm hiểu về tố tụng dân sự? tìm hiểu thông tin về tố tụng hình sự? Quan hệ tố tụng hình sự được nảy sinh khi nào?

Đính hôn là gì? Đính hôn trong tiếng Anh là gì? Đính hôn có nảy sinh quan hệ hôn nhân không? Các điều kiện đảm bảo cho hôn nhân hợp pháp? Các bước để đảm bảo hôn nhân hợp pháp?

Rủi ro nảy sinh khi giao kết hợp đồng mua bán hàng hóa là gì? Ứng dụng thực tế?

Lãi dồn tích là gì? Phương pháp kế toán phát sinh?

Phái sinh lạm phát là gì? Các lựa chọn thay thế cho Phái sinh lạm phát? Lạm Phát ảnh hưởng tới thị trường chứng khoán như thế nào?

Lãi dồn tích là gì? Đặc trưng của lãi dồn tích? Phương pháp kế toán sinh ra?

Chi phí dồn tích là gì? Đặc trưng của chi phí dồn tích? Phương pháp kế toán nảy sinh?

Tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa là gì? Đặc điểm của tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa? tác nhân nảy sinh tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa?

Quy định về người thừa kế theo Bộ luật dân sự năm 2015? Thời điểm phát sinh quyền và nghĩa vụ của người thừa kế?

Thế nào là quyền sử dụng đất hộ gia đình? Quy định pháp luật về việc tặng cho, chuyển nhượng quyền sử dụng đất hộ gia đình.

Cho vay nặng lãi, tín dụng đen là gì? cách thức đòi nợ của các đối tượng cho vay nặng lãi, tín dụng đen? Cách đối phó với đối tượng cho vay nặng lãi, tín dụng đen? Cho vay nặng lãi, tín dụng đen có phải đi tù không?

Điều kiện được cấp Giấy chứng nhận quyền dùng đất lần đầu. Mẫu đơn xin phép cấp sổ đỏ lần đầu và cách viết mẫu đơn.

Khái niệm đất nhà thờ là gì? Điều kiện cấp sổ đỏ cho đất nhà thờ? giấy tờ, giấy tờ cấp sổ đỏ cho đất nhà thờ theo quy định pháp luật.

Luật sư là gì? Quyền và nghĩa vụ của luật sư? Khi nào cần thuê luật sư? Phí, giá thuê luật sư là bao nhiêu?

Mẫu quyết định xử lý vật chứng là gì? Mẫu quyết định xử lý vật chứng? Hướng dẫn soạn thảo mẫu quyết liệt xử lý vật chứng? một vài quy định về vật chứng trong vụ án hình sự?

Mẫu quyết định hủy quyết liệt giải quyết bồi thường là gì? Mẫu quyết định hủy quyết định giải quyết bồi thường? Hướng dẫn soạn thảo mẫu quyết liệt hủy quyết liệt giải quyết bồi thường? Quy định của pháp luật về các hành vi bị nghiêm cấm trong việc giải quyết yêu cầu bồi thường? Quy định của pháp luật về hủy quyết định giải quyết bồi thường?

quyết định thu hồi quyết liệt thi hành án là gì? Mẫu quyết định thu hồi quyết liệt thi hành án? Hướng dẫn soạn thảo quyết định thu hồi quyết liệt thi hành án? một vài quy định về quyết liệt thi hành án?

quyết liệt chưa có điều kiện thi hành án là gì? Mẫu quyết liệt chưa có khó khăn thi hành án? Hướng dẫn soạn thảo quyết liệt chưa có khó khăn thi hành án? Quy định của pháp luật về xác minh điều kiện thi hành án?

quyết liệt kiểm tra công tác thi hành án dân sự là gì? Mẫu quyết định kiểm tra công tác thi hành án dân sự? Hướng dẫn soạn thảo quyết định kiểm tra công tác thi hành án dân sự? một số vấn đề liên quan về công tác kiểm tra thi hành án dân sự?

quyết liệt thụ lý giải quyết tố cáo và thành lập tổ xác minh tố cáo là gì? Mẫu quyết định thụ lý giải quyết tố cáo và thành lập tổ xác minh tố cáo? Hướng dẫn soạn thảo quyết liệt thụ lý giải quyết tố cáo và thành lập tổ xác minh tố cáo? một số quy định của pháp luật về tố cáo?

quyết định giải quyết khiếu nại là gì? Mẫu quyết liệt giải quyết khiếu nại? Hướng dẫn soạn thảo quyết định giải quyết khiếu nại? một số quy định của pháp luật về khiếu nại?

Mẫu thông báo kết quả thẩm định dự án là gì? Mẫu thông báo kết quả thẩm định dự án? Hướng dẫn soạn thảo mẫu thông báo kết quả thẩm định dự án? một số quy định về thẩm định dự án đầu tư?

Mẫu biên bản công bố quyết định thanh tra (kiểm tra) là gì? Mẫu biên bản công bố quyết định thanh tra (kiểm tra)? Hướng dẫn soạn thảo mẫu biên bản công bố quyết liệt thanh tra (kiểm tra)? một vài quy định về thanh tra, kiểm tra thuế?

Mẫu quyết liệt không chấp nhận việc kháng cáo quá hạn là gì? Mẫu quyết liệt không chấp nhận việc kháng cáo quá hạn? Hướng dẫn soạn thảo mẫu quyết định không chấp nhận việc kháng cáo quá hạn là gì? một vài quy định về kháng cáo?

Mẫu quyết liệt hủy bản án sơ thẩm vụ án hành chính là gì? Mẫu quyết định hủy bản án sơ thẩm vụ án hành chính? Hướng dẫn soạn thảo mẫu quyết liệt hủy bản án sơ thẩm vụ án hành chính? một số quy định của pháp luật về hủy bản án, quyết định của Tòa án?

Mẫu thông báo trả lại đơn kháng cáo vụ án hành chính là gì? Mẫu thông báo trả lại đơn kháng cáo vụ án hành chính? Hướng dẫn soạn thảo mẫu thông báo trả lại đơn kháng cáo vụ án hành chính? một số quy định về đơn kháng cáo?

Mẫu giấy xác nhận đã nhận đơn kháng cáo vụ án hành chính là gì? Mẫu giấy xác nhận đã nhận đơn kháng cáo vụ án hành chính? Hướng dẫn soạn thảo mẫu giấy xác nhận đã nhận đơn kháng cáo vụ án hành chính? một vài quy định về kháng cáo? hồ sơ kháng cáo?

Mẫu quyết định tạm ứng kinh phí bồi thường là gì? Mẫu quyết định tạm ứng kinh phí bồi thường? Hướng dẫn soạn thảo mẫu quyết định tạm ứng kinh phí bồi thường? Quy định của pháp luật về tạm ứng kinh phí bồi thường?

Mẫu giấy giới thiệu sinh hoạt đảng nội bộ là gì? Mẫu giấy giới thiệu sinh hoạt đảng nội bộ? Hướng dẫn soạn thảo mẫu giấy giới thiệu sinh hoạt đảng nội bộ? Quy định của pháp luật về giấy tờ chuyển sinh hoạt Đảng?